Samobójstwo a odszkodowanie z polisy na życie

Samobójstwo to proces decyzyjny, który jest skutkiem wielu czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych. Mechanizm podejmowania decyzji o samobójstwie jest indywidualny dla każdej osoby i może wynikać z różnych czynników, takich jak depresja, choroba psychiczna, problemy osobiste, brak perspektyw, doświadczenie traumatycznych zdarzeń czy uzależnienie.

Poniżej przedstawiamy ogólny opis mechanizmu podejmowania decyzji o samobójstwie:

  1. Kryzys lub trudna sytuacja życiowa – osoba doświadcza trudności życiowych, które mogą obejmować problemy w relacjach, problemy finansowe, utratę pracy, problemy zdrowotne itp.;
  2. Myśli samobójcze – osoba zaczyna doświadczać myśli o samobójstwie, co może wynikać z poczucia beznadziejności, bezradności, poczucia osamotnienia i braku perspektyw na przyszłość;
  3. Planowanie – osoba zaczyna planować swoje samobójstwo, co może obejmować wybór sposobu, miejsca i czasu;
  4. Próby – osoba podejmuje próby samobójcze, co może wynikać z chęci przetestowania swojej determinacji i możliwości, ale może też być efektem zwiększającej się desperacji;
  5. Decyzja – osoba podejmuje decyzję o samobójstwie i postanawia przeprowadzić go w sposób ostateczny;

Jednymi z najczęściej występujących przyczyn skutkującymi podjęciem decyzji o samobójstwie są: choroby psychiczne, nieporozumienia rodzinne, przewlekła choroba somatyczna, utrata zdrowia, w tym depresja (czyli gwałtowne zaburzenie życia uczuciowego, w którym zasadniczym objawem jest uczucie smutku, apatii, samotności), wysoki poziom lęku, odczuwanie ciągłego niepokoju, zniechęcenia, przygnębienia, utrata bliskiej osoby, pogorszenie warunków życiowych, czy też utrata wiary we własne siły. Ściślej ujmując, jest to każdy przypadek, w którym dany człowiek odczuwa utratę czegoś lub kogoś. Jednostka żyje w przekonaniu, że jej sytuacja jest bez wyjścia i nie ma żadnej możliwości uzyskania pomocy. Trafnie opisał Brunon Hołyst w „Wiktymologii Społecznej”, że „samobójstwo czy jego usiłowanie nie jest zwykle aktem przypadku, lecz trwającymi czasami całymi tygodniami, miesiącami bądź latami procesami, powiązanymi myślami i czynnikami, które z biegiem czasu determinują daną osobę do podjęcia decyzji o akcie samobójczym”.

Polska jest krajem o przeciętnym współczynniku samobójstw na tle innych państw europejskich. W 2022 roku w statystykach policyjnych odnotowano 14.520 prób samobójczych. Wśród zmarłych przeważają przedstawiciele męskiej populacji. Względem 2022 r. w statystykach policyjnych odnotowano 9.381 zamachów samobójczych wśród mężczyzn. Wśród kobiet, w 2021 roku – 787, natomiast w 2022 roku – już 847 kobiet. W porównaniu z rokiem 2021 jest to wzrost o ponad 7 proc. Tak jak w ubiegłych latach samobójstwa dotyczą przede wszystkim mężczyzn. Z 5.018 samobójstw w 2022 roku – 4.261 to mężczyźni. Można mówić jednak o niewielkim spadku, bo w 2021 roku samobójstwo popełniło 4.413 mężczyzn, a w 2020 – 4.386.

Według danych statystycznych Światowej Organizacji Zdrowia na całym świecie 800.000 ludzi rocznie odbiera sobie życie. Według WHO co 40 sekund ktoś popełnia samobójstwo, natomiast co 3 sekundy podejmowana jest przez kogoś próba samobójcza. Mężczyźni popełniają samobójstwo trzy razy częściej niż kobiety. Odwrotna tendencja zachodzi w przypadku prób samobójczych. Samobójstwo jest trzecią najczęstszą przyczyną zgonu na świecie dla grupy wiekowej między 15. a 44. rokiem życia. Według obliczeń statystycznych więcej osób rocznie ginie śmiercią samobójczą niż w wyniku konfliktów zbrojnych i zamachów terrorystycznych liczonych razem. Najczęściej samobójstwa dokonują mężczyźni w przedziale wiekowym 16–21 i 45–55 lat.

Akt samounicestwienia jest jedną z dziesięciu najczęstszych przyczyn śmierci w każdym państwie, a nadto jedną z trzech najczęściej stwierdzanych przyczyn zgonu wśród młodych ludzi w przedziale wiekowym od 15 do 35 roku życia.

Odszkodowanie z polisy na życie po samobójstwie ubezpieczonego

Na gruncie prawa cywilnego przepis regulujący prawo do świadczenia z umowy ubezpieczenia na życie w związku z śmiercią ubezpieczonego poprzez popełnienie samobójstwa znajduje się w art. 833 k.c. Zgodnie z przytoczonym przepisem: ,,Przy ubezpieczeniu na życie samobójstwo ubezpieczonego nie zwalnia ubezpieczyciela od obowiązku świadczenia, jeżeli samobójstwo nastąpiło po upływie lat dwóch od zawarcia umowy ubezpieczenia. Umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą skrócić ten termin, nie bardziej jednak niż do 6 miesięcy.”

Za samobójstwo w rozumieniu art. 833 k.c. należy uznać wyłącznie umyślne pozbawienie się życia przez ubezpieczonego. Za samobójstwo nie mogą być uznane zachowania nakierowane na inny cel, nawet jeżeli łączą się ze znacznym ryzykiem utraty życia i w konsekwencji doprowadzają do śmierci. Śmiercią samobójczą nie jest śmierć wskutek podjętych przez ubezpieczonego działań ryzykownych i niebezpiecznych, których celem nie było jednak pozbawienie się życia. Dotyczy to również przypadku, gdy ubezpieczony zdawał sobie sprawę z zagrożenia życia przy podejmowaniu ryzykownych działań.

Art. 833 kc. i zawarty w nim termin dwuletniej karencji został stworzony dla ochrony interesów osób uposażonych, które to w przypadku samobójczej śmierci ubezpieczonego pozostają bez ochrony finansowej, a często to właśnie polisa na życie bywa dla nich jedynym zabezpieczeniem. Natomiast celem tego przepisu nie jest ochrona interesów majątkowych ubezpieczyciela po upływie terminu określonego w tymże przepisie lub po upływie krótszego terminu określonego w Ogólnych Warunkach Ubezpieczeń.

Z powyższego przepisu wynika więc, że po upływie dwóch lat od chwili zawarcia umowy ubezpieczenia (albo krótszego terminu określonego w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia), ubezpieczyciel zobowiązany jest do wypłaty świadczenia z tytułu śmierci ubezpieczonego wskutek popełnienia samobójstwa. Ubezpieczyciel zgodnie z art. 805 k.c. „zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.” W praktyce jednak uzyskanie świadczenia po zajściu zdarzenia ubezpieczeniowego nie zawsze jest proste. Ubezpieczyciele często odmawiają wypłaty świadczenia z umowy ubezpieczenia na życie powołując się na art. 815 k.c. jeżeli zatajona została przez ubezpieczonego choroba np. depresja (argumentując, iż to ona jest przyczyną śmierci a nie samobójstwo). Inną częstą przyczyną odmowy wypłaty świadczenia przez ubezpieczyciela świadczenia z polisy na życie są zapisy znajdujące się w Ogólnych Warunkach Ubezpieczeń dotyczące stanu nietrzeźwości ubezpieczonego w chwili samobójczej śmierci.

Czy odmowa ubezpieczyciela wypłaty odszkodowania za samobójstwo z polisy na życie jest zasadna?

Czy odmowy ubezpieczyciela wypłaty świadczenia z umowy ubezpieczenia na życie z tytułu samobójczej śmierci ubezpieczonego po upływie terminu określonego w art. 833 kc. lub w OWU są zasadne i skuteczne? W opinii naszych prawników od prawa ubezpieczeń i odszkodowań odmowy ubezpieczycieli wypłaty odszkodowania za samobójstwo ubezpieczonego z polisy na życie zdecydowanie nie są ani zasadne, ani nie są skuteczne i stanowią one naruszenie przez ubezpieczyciela powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz warunków umowy ubezpieczenia.

Orzecznictwo sądowe w tej kwestii jest ukierunkowane na korzyść uposażonych z umowy ubezpieczenia i nie pozwala na interpretowanie przepisów prawa powszechnie obowiązujących bądź zapisów umowy ubezpieczenia według dowolnego uznania ubezpieczyciela.

Odmowa wypłaty odszkodowania za samobójstwo z polisy na życie z powodu choroby psychicznej ubezpieczonego

Samobójstwo często popełniane jest z powodu różnego rodzaju chorób – w tym często z powodu chorób psychicznych. Nierzadko zdarza się, że ubezpieczyciele traktują choroby psychiczne jako podstawę do wyłączania swojej odpowiedzialności w przypadku popełnienia przez ubezpieczonego samobójstwa. Taki problem rozpatrywał Sąd Apelacyjny w Białymstoku (wyrok z 18.03.2019 r. sygn. I ACa 696/18), w którym ubezpieczyciel nie chciał wypłacić świadczenia uposażonym z powodu samobójczej śmierci ubezpieczonego twierdząc, iż śmierć samobójcza miała charakter śmierci z przyczyn chorobowych tj., depresji, w związku z czym jej zatajenie miało powodować, iż zakład ubezpieczeń nie ponosi odpowiedzialności.

Sąd nie podzielił stanowiska ubezpieczyciela i stwierdził, że przyczyną śmierci ubezpieczonego jest tylko i wyłącznie samobójstwo. Kluczowe w powyższym wyroku było zaakcentowanie przez Sąd, iż nie jest możliwe przyjęcie, że osoba podpisująca umowę ubezpieczenia, a następnie popełniająca samobójstwo, może zataić w formularzu okoliczności stanowiące przyczynę wypadku ubezpieczeniowego – śmierci. „Śmierć samobójcza nie może być bowiem – w rozumieniu art. 815 § 3 k.c. – „skutkiem okoliczności” niepodanych do wiadomości ubezpieczyciela, albowiem czyn taki jest wynikiem świadomej decyzji, podejmowanej z różnych przyczyn.” Nie możliwe jest aby w chwili zawierania umowy ubezpieczony przewidywał swój przyszły stan psychiczny towarzyszący ewentualnej decyzji o popełnieniu samobójstwa. Depresja na którą chorował ubezpieczony mogła zwiększyć prawdopodobieństwo samobójstwa i wpłynąć na podjęcie tego typu kroków, ale nie mogła być przyczyną śmierci.

Powyższe wskazuje, że przyczyna popełnienia samobójstwa nie ma znaczenia dla ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela. Jeżeli w powyższej sprawie przyczyną śmierci było samobójstwo, które jest wynikiem świadomie podjętej decyzji, to oczywistym jest jak wyżej wspominano, iż ubezpieczony nie mógł kilka lat przed samouniecstwieniem wskazać w ankiecie medycznej decyzji która była powodem odebrania sobie życia.

Odmowa wypłaty odszkodowania z umowy ubezpieczenia na życie z powodu samobójstwa ubezpieczonego będącego w chwili śmierci w stanie nietrzeźwości albo w stanie po użyciu alkoholu

W przypadku kiedy ubezpieczony dokonał samobójstwa będąc pod wpływem alkoholu, ubezpieczyciel często zajmuje stanowisko odmowne, podnosząc, iż zgodnie z Ogólnymi Warunkami Ubezpieczenia nie ponosi on odpowiedzialności za śmierć spowodowaną wskutek bycia przez ubezpieczonego w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości. Taką sprawę rozpatrywał m.in. Sąd Okręgowy we Wrocławiu (sygn. akt. I C 1808/12), w której ubezpieczony popełnił samobójstwo jednocześnie będąc w stanie nietrzeźwości (2,4 promila alkoholu we krwi oraz 3,1 alkoholu w moczu). Zdaniem Sądu ubezpieczyciel nie mógł skutecznie powoływać się na wyłączenie swej odpowiedzialności zawarte w OWU mówiące, że ubezpieczyciel nie odpowiada za śmierć, która nastąpiła w wyniku zdarzenia spowodowanego przez ubezpieczonego w stanie po spożyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości.

Powyższe wyłącznie odpowiedzialności ubezpieczyciela zdaniem Sądu było niedozwolone a sam zapis abstrahował od związku przyczynowego pomiędzy stanem ubezpieczonego po spożyciu alkoholu a zdarzeniem skutkującym jego śmiercią. W ten sposób każdy wypadek, który ubezpieczony doprowadziłby do zdarzenia skutkującego jego śmiercią i był w stanie po spożyciu alkoholu wyłączałby odpowiedzialność ubezpieczyciela. Co więcej, Sąd wskazał, że tego typu zapis jest sformułowany bardzo ogólnie, albowiem nie określa ilości spożytego alkoholu, wobec czego może oznaczać każdą, nawet niewielką ilość, która w żaden sposób nie może rzutować na stan psychofizyczny danej osoby.

Alkohol przy samobójstwie to okoliczność towarzysząca a nie przyczyna samobójstwa

Spożywanie przez ubezpieczonego alkoholu przed popełnieniem samobójstwa jest często jednym z elementów towarzyszących. Podkreślić należy, że przyczyna samobójstwa i stan psychiczny ubezpieczonego w chwili, kiedy odbierał sobie życie, nie są istotne z punktu widzenia dyspozycji przepisu art. 833 k.c. (H. Ciepła w G. Bieniek, Komentarz KC, t. 2, 2002, s. 554; L. Ogiegło, w K. Pietrzykowski, Komentarz KC, t. 2 s.498).

Tak samo nie jest okolicznością istotną sposób, miejsce popełnienia samobójstwa. Ustawodawca w art. 833 kc. wskazuje na każde samobójstwo niezależnie od sposobu śmierci, niezależnie od stanu fizycznego i psychicznego ubezpieczonego w chwili śmierci, niezależnie od przyczyny samobójstwa. Gdyby wolą ustawodawcy było wyłącznie jakiejś grupy samobójstw z dyspozycji art. 833 kc. np. samobójstwa popełnione po użyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości, to ustawodawca wyraziłby to w treści art. 833 kc. Tymczasem art. 833 kc. dotyczy każdego samobójstwa niezależnie od jego przyczyny, czy też od okoliczności towarzyszących śmierci samobójczej. W naszej ocenie nawet jeżeli ktoś zdecydowałby się popełnić samobójstwo poprzez przyjęcie śmiertelnej dawki trucizny jaką jest alkohol, to w świetle art. 833 kc. ubezpieczyciel nie mógłby się skutecznie uwolnić od odpowiedzialności z umowy ubezpieczenia na życie.

Odmowa wypłaty odszkodowania za samobójstwo a karencja w ubezpieczeniach grupowych na życie

Przepis art. 833 k.c. określa 2 letni termin od chwili powstania ochrony ubezpieczeniowej, w ciągu którego jeżeli dojdzie do samobójstwa osoby ubezpieczonej, ubezpieczyciel będzie mógł uwolnić się od odpowiedzialności. Po tym terminie ubezpieczyciel zobowiązany jest do wypłaty należnego świadczenia. Jednakże, czy w przypadku gdy dana osoba posiada polisę na życie zawartą przez pracodawcę w ramach ubezpieczenia grupowego w wybranym przez pracodawcę towarzystwie ubezpieczeń i po roku lub dwóch następuje zmiana ubezpieczyciela, należy liczyć okres karencji dotyczącej samobójstwa od początku ?

W przypadku gdyby w razie zmiany ubezpieczyciela okres karencji rozpoczynał bieg od nowa a ich okres ubezpieczenia byłby krótszy niż dwa lata powodowałoby to iż, uposażeni byliby pozbawieni ochrony. W odmiennym przypadku ubezpieczający i ubezpieczyciel mieliby możliwość dowolnego wydłużania okresu karencji, tylko poprzez zmianę ubezpieczyciela. Odbierałoby to sens karencji, która ma zapobiegać podejmowaniu decyzji o ubezpieczeniu się motywowanej planowanym samobójstwem w sytuacji, gdy decyzja odnośnie przystąpienia do ubezpieczenia została już dawno podjęta, a złożenie deklaracji kolejnemu ubezpieczycielowi świadczy jedynie o podtrzymywaniu wcześniej wyrażonej woli. Oznacza to, że decyzja o przystąpieniu do ubezpieczenia nie mogła być motywowana planami samobójczymi, jeżeli doszło do aktu samounicestwienia po upływie znacznego czasu. Bieg terminu określony w art 833 k.c. rozpoczyna się w takich sytuacjach z dniem następującym po dniu w którym pracownik po raz pierwszy wyraził zgodę na objęcie ochroną ubezpieczeniową i nieprzerwanie korzysta z ochrony ubezpieczeniowej oferowanej przez danego pracodawcę.

W orzecznictwie podkreśla się, iż przystąpienie do ubezpieczenia grupowego na wiele lat przed popełnieniem samobójstwa przekreśla powstanie jakiegokolwiek związku z planem popełnienia samobójstwa. W sytuacji kiedy pracodawca niezależnie od decyzji pracownika podejmuje zmianę towarzystwa ubezpieczeń, nie może to skutkować rozpoczęciem biegu terminu karencji dotyczącej samobójstwa od nowa tylko ze względu na fakt zmiany ubezpieczyciela. Każde przedłużenie ubezpieczenia na życie powoduje, iż trwa ono nadal nieprzerwanie i tylko okres pierwszych dwóch lat od objęcia ochroną, może zwolnić ubezpieczyciela od wypłaty świadczenia.

Ciężar dowodu w sprawach o odszkodowanie z ubezpieczenia na życie

Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Przepis ten uregulowany jest w art. 6 k.c. i zobowiązuje osobę, na której spoczywa ciężar dowodu do wykazania bądź niewykazania takiego faktu. Przepis ten określa, kto poniesie wynikające z przepisów prawa negatywne konsekwencje nieudowodnienia faktów objętych ciężarem dowodu. Sąd wydając wyrok powinien przyjąć za prawdziwe fakty, które zostały udowodnione przez stronę obciążoną dowodem i pominąć te, których strona nie wykazała w sposób przekonujący. Sąd powinien wydać wyrok niekorzystny dla podmiotu, który opierał swe twierdzenia na faktach nieudowodnionych.

W przypadku targnięcia się na życie przez ubezpieczonego, uposażony chcąc otrzymać świadczenie z polisy na życie po jego samobójczej śmierci, zobowiązany jest udowodnić śmierć samobójczą osoby ubezpieczonej w okresie objęcia go umową ubezpieczenia na życie i jednocześnie po upływie okresu karencji określonego w art. 833 kc. albo w OWU oraz fakt, że osoba wnosząca roszczenia jest osobą uposażoną z danej umowy ubezpieczenia. Jeżeli powyższe przesłanki zostaną spełnione, uposażony winien otrzymać świadczenie z umowy ubezpieczenia.

Natomiast w sytuacji gdy ubezpieczyciel utrzymuje, iż śmierć ubezpieczonego była śmiercią samobójczą (i z tego tytułu zdaniem ubezpieczyciela uposażonemu nie przysługuje świadczenie np. gdy śmierć ubezpieczonego nastąpiła przed upływem 2 lat od chwili objęcia ubezpieczeniem), to na nim spoczywa ciężar udowodnienia samobójczego charakteru śmierci osoby ubezpieczonej. Podczas procesu sądowego, jeżeli ubezpieczyciel nie udowodni, że doszło do popełnienia samobójstwa, przepis art. 6 k.c. nakazuje rozstrzygnąć sprawę na jego niekorzyść.

Potwierdzenie powyższego znajduje się w orzecznictwie sądów, czego przykładem jest wyrok Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie (sygn. akt. I C 369/16). Uposażony dochodził zapłaty świadczenia z polisy na życie po śmierci żony, która wypadła przez okno z drugiego piętra (dokładny przebieg zdarzenia nie był znany, nie przeprowadzono na tą okoliczność żadnych czynności śledczych). Po zgłoszeniu wniosku o wypłatę świadczenia, ubezpieczyciel odmówił jego wypłaty twierdząc, iż zgodnie z ogólnymi warunkami umowy ubezpieczenia nie ponosi on odpowiedzialności w przypadku zdarzeń ubezpieczonych (w tym śmierci) spowodowanych samobójstwem ubezpieczonego i to popełnionego niezależnie od stanu jego poczytalności. Chcąc uwolnić się od odpowiedzialności ubezpieczyciel powinien udowodnić, że ubezpieczona popełniła samobójstwo. Sąd uznał, że jedyny przedstawiony przez ubezpieczyciela dowód w postaci notatki policyjnej, zawierający informację, że przyczyna zgonu nie była jednoznaczna, nie może zostać uznany za dowód wystarczający na uznanie, że zaszła okoliczność wyłączająca jego odpowiedzialność.

Kolejna sprawa rozpatrywana była przez Sąd Okręgowy w Warszawie (sygn. akt IV C 508/14) i dotyczyła sytuacji w której ubezpieczyciel odmówił wypłaty świadczenia twierdząc, że w sprawie doszło do popełnienia samobójstwa przez osobę ubezpieczoną, a także, że jego odpowiedzialność wyłącza fakt, iż ubezpieczony w chwili śmierci był nietrzeźwy. Zmarły został odnaleziony przez uposażoną w piwnicy na posadzce, na głowie założony miał worek foliowy, owinięty chustą wokół szyi. Biegli w toku procesu stwierdzili, że śmierć ubezpieczonego nastąpiła w wyniku zaspokajania potrzeb autoerotycznych w warunkach niedotlenienia. Sąd opierając się na przedstawionych dowodach uznał, że zaszło zdarzenie przewidziane w umowie (śmierć ubezpieczonego), stanowiące przesłankę świadczenia, a ubezpieczyciel nie udowodnił aby zaszła którakolwiek z zastrzeżonych w umowie okoliczności dodatkowych, które wyłączałyby obowiązek świadczenia. W szczególności ubezpieczyciel nie wykazał, aby śmierć nastąpiła w wyniku samobójstwa lub aby doszło do niej w wyniku wyłącznie tego, że zmarły znajdował się w stanie nietrzeźwości. W rozumieniu art 833 k.c. za samobójstwo należy uznać wyłącznie umyślne pozbawienie się życia przez ubezpieczonego. Nie mogą być zatem uznane zachowania nakierowane na inny cel, nawet jeżeli łączą się ze znacznym ryzykiem utraty życia i w konsekwencji doprowadzają do śmierci. Sąd zauważył, że nawet gdyby uznano za niedostatecznie uzasadnione przypuszczenia biegłych co do nieszczęśliwego wypadku podczas zachowań autoerotycznych, jako najbardziej prawdopodobnej przyczyny śmierci wskutek uduszenia, nadal nieudowodniona pozostawałaby teza ubezpieczyciela o śmierci samobójczej w rozumieniu ustawy i umowy.

Analogiczne stanowisko przyjął Sąd Okręgowy w Łodzi (sygn. akt. III Ca 331/17). W pomieszczeniu gdzie odnaleziono zwłoki ubezpieczonej znajdowały się opakowania po lekach, co ubezpieczyciel uznał jako dowód wystarczający na poparcie tezy o samobójstwie ubezpieczonej. Sąd wskazał, że w przedmiotowej sprawie niedopuszczalne byłoby zastosowanie domniemania faktycznego (art. 231 k.p.c.), nawet jeżeli ujawniono dowody wskazujące na duże prawdopodobieństwo zgonu w wyniku samobójstwa, albowiem domniemanie faktyczne nie powinno być stosowane wtedy, gdy istnieją bezpośrednie środki dowodowe dla wykazania tego faktu. W sprawie wymagane były dla ustalenia okoliczności – wiadomości specjalne np. z opinii biegłego, który w swojej opinii stwierdził, że brak jest podstaw do uznania, aby śmierć nastąpiła na skutek samobójstwa. Jednoznaczne określenie przyczyny zgonu można ustalić na podstawie sekcji zwłok, której w tejże sprawie nie przeprowadzono, co spowodowało, że próba określenia przyczyn zgonu ubezpieczonej miała jedynie charakter spekulacyjny i nie można było uznać samobójstwa jako przyczyny zgonu. Tym samym ubezpieczyciel nie mógł uwolnić się od odpowiedzialności.

Odmowa wypłaty odszkodowania za samobójstwo z powodu zatajenia przez ubezpieczonego przy zawarciu umowy ubezpieczenia choroby

Na gruncie art. 834 k.c. jeżeli do wypadku ubezpieczeniowego doszło po upływie lat 3 od zawarcia umowy ubezpieczenia na życie, ubezpieczyciel nie może podnieść zarzutu, że przy zawieraniu umowy ubezpieczenia podano wiadomości nieprawdziwe, w tym, że zatajona została choroba osoby ubezpieczonej.

Tym samym pytanie, czy ubezpieczyciel powołując się na art. 834 k.c. może skutecznie uwolnić się od odpowiedzialności w przypadku kiedy dojdzie do samobójstwa osoby ubezpieczonej, której towarzyszyła choroba (w szczególności psychiczna), a o której to chorobie nie poinformowała ona w ankiecie medycznej podczas zawierania ubezpieczenia?

Przede wszystkim, jak wielokrotnie wcześniej wspomniano, musi zaistnieć przesłanka upływu 2 lat (albo krótszy termin zgodnie z OWU) od chwili objęcia umową ubezpieczenia, w przeciwnym wypadku osoba uposażona nie otrzyma świadczenia po śmierci ubezpieczonego. Jeżeli przesłanka ta została spełniona, to ubezpieczyciel nie może uwolnić się od spełnienia świadczenia na podstawie art. 834 k.c., nawet gdy samobójca podał w dniu zawarcia umowy nieprawdziwe (zataił) informacje o swym stanie zdrowia.

Problem ten rozpatrywał Sąd Apelacyjny w Warszawie (sygn. akt. I ACa 859/14). Spór dotyczył wypłaty świadczenia z polisy na życie z tytułu śmierci ubezpieczonego. Ubezpieczony zawierając umowę ubezpieczenia nie wskazał ubezpieczycielowi, że cierpi na choroby psychiczne, a tym samym ubezpieczyciel podniósł naruszenie art. 834 k.c oraz art. 815 § 1 k.c. który stanowi iż ubezpieczający obowiązany jest podać do wiadomości ubezpieczyciela wszystkie znane sobie okoliczności, o które ubezpieczyciel zapytywał w formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innych pismach. Jeżeli ubezpieczający zawiera umowę przez przedstawiciela, obowiązek ten ciąży również na przedstawicielu i obejmuje ponadto okoliczności jemu znane. W razie zawarcia przez ubezpieczyciela umowy ubezpieczenia mimo braku odpowiedzi na poszczególne pytania, pominięte okoliczności uważa się za nieistotne”. Ubezpieczyciel dążył do uchylenia się od odpowiedzialności z uwagi na fakt, iż śmierć ubezpieczonego nastąpiła co prawda po 2 latach, ale przed upływem 3 lat od zawarcia umowy.

Sąd wskazał, że pomimo zatajenia przez ubezpieczonego informacji o stanie zdrowia, przepis art. 815 k.c. nie ma zastosowania w tym przypadku albowiem doszło do popełnienia samobójstwa. Przepis ten wyłącza odpowiedzialność ubezpieczyciela „za skutki okoliczności”, które nie zostały podane do jego wiadomości. Odwołuje się zatem do przyczyn wypadku ubezpieczeniowego tzn. przyczyn za które ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności jeżeli w deklaracji ryzyka nie zostały podane okoliczności, które następnie okazały się lub stały przyczyną zaistnienia wypadku ubezpieczeniowego. Natomiast w ujęciu art. 833 k.c. przyczyną śmierci jest tylko i wyłącznie samobójstwo, a nie choroba lub zdarzenie zaistniałe przed zawarciem umowy.
W konsekwencji bez znaczenia było czy ubezpieczony podał prawdziwe informacje w odpowiedzi na pytania dotyczące dolegliwości, chorób itp. skoro na gruncie art. 833 k.c. nie ma znaczenia przyczyna samobójstwa.

Nad podobną sprawą pochylił się Sąd Apelacyjny w Białymstoku. W cytowanym wcześniej wyroku ubezpieczyciel wskazał, że na podstawie art. 815 k.c. uchyla się od odpowiedzialności, gdyż ubezpieczona nie podała w ankiecie medycznej informacji o depresji, która według ubezpieczyciela była powodem śmierci (a którą de facto było samobójstwo). Sąd nie podzielił stanowiska ubezpieczyciela i argumentował, iż na gruncie art. 815 § 1 k.c., obowiązek deklaracji ryzyka dotyczy podania do wiadomości tylko takich okoliczności, o które ubezpieczyciel zapytywał ubezpieczającego na etapie zawierania umowy ubezpieczenia, zarówno w treści wniosku ubezpieczeniowego, jak i w innych pismach składanych ubezpieczycielowi jeszcze przed zawarciem umowy (np. ankiety medyczne). Sąd zwrócił uwagę, że pytania te mają charakter zamknięty, a ubezpieczający nie ma obowiązku informowania ubezpieczyciela o innych okolicznościach niż te, o które został zapytany przed zawarciem umowy, chociażby miały one istotne znaczenie dla oceny ryzyka ubezpieczeniowego. Ujemne konsekwencje błędnie lub nieprecyzyjnie sformułowanych pytań albo brak określonego pytania ponosi wyłącznie ubezpieczyciel, albowiem jest to ryzyko związane z prowadzeniem działalności ubezpieczeniowej.

Pomoc prawna w razie odmowy wypłaty odszkodowania po samobójstwie ubezpieczonego

Jeżeli ubezpieczyciel odmówił wypłaty odszkodowania z umowy ubezpieczenia na życie po samobójczej śmierci ubezpieczonego, to zadzwoń, napisz do naszych prawników, gdyż zapewne odmowa ta jest bezprawna.

Zadzwoń, napisz do nas po bezpłatną konsultację Twojej sprawy i nie bądź już sam w walce w ubezpieczycielem i jego prawnikami. Nasi doświadczeni prawnicy są po Twojej stronie.

Strzelbicki_Michal

dr Michał Strzelbicki

radca prawny, założyciel EVENTUM

tel. kom.  510 943 567  

e-mail: mstrzelbicki@eventum.com.p

Mariusz Sadowski

radca prawny

tel. kom. 502 603 736

e-mail: msadowski@eventum.com.pl

Scroll to Top