Zgoda na zabieg oraz ewentualny brak zgody na zabieg ma istotne znaczenie na gruncie przepisów dotyczących odszkodowań. Brak zgody na zabieg powoduje poważne konsekwencje prawne dla lekarza, placówki medycznej, w której świadczenia medyczne są udzielane, oraz dla samego pacjenta. Za brak zgody na zabieg pacjentowi przysługiwać może zadośćuczynienie i odszkodowanie.
Jak stanowi art. 9 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, „pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia.” Prawu pacjenta do uzyskania informacji odpowiada po stronie lekarza obowiązek ich udzielenia. Kodeks Etyki Lekarskiej w art. 13 ust. 1 stanowi, że „obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego zdrowia.” Warto wskazać tutaj orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 1979 roku, w którego tezie stwierdzono, że „spoczywający na lekarzu obowiązek wyjaśnienia pacjentowi konsekwencji zabiegu operacyjnego ma na celu takie zapoznanie pacjenta ze stanem jego zdrowia i następstwami tego zabiegu, ażeby pacjent podejmował decyzję o wyrażeniu zgody na ten zabieg z pełną świadomością, na co się godzi i czego się może spodziewać. W związku z tym lekarz powinien wyjaśnić pacjentowi cel i rodzaj zabiegu oraz zwykłe jego następstwa.” (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 1979 roku, sygn. IV CR 389/79, OSNC nr. 4/1980, poz.81.) Oznacza to, że pacjent ma prawo do świadomego podejmowania decyzji dotyczących jego zdrowia i życia. W związku z czym współuczestniczy on w podjęciu decyzji, co do rozpoczęcia samego leczenia jak i jego metod.
Zgoda na zabieg i jej prawne znaczenie
Na wstępie wskazać należy, że zgoda pacjenta na zabieg jest podstawą dla działań lekarza. Powyższe wynika wprost z przepisów art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Każdy ma bowiem prawo do decydowania o tym, co się dzieje z jego ciałem. Jedynie zgoda na zabieg, wyrażona właściwie, wyłącza bezprawność działań lekarskich polegających na naruszeniu integralności cielesnej pacjenta. W przypadku braku odpowiedniej zgody pacjenta i zaistnieniu szkody lekarz odpowiada nawet, gdy działał zgodnie z wytycznymi sztuki lekarskiej. Za takim rozumieniem konsekwencji wyrażenia i niewyrażenia zgody na zabieg przez pacjenta opowiedział się Sąd Najwyższy: „Pobranie wycinka skóry dla celów badania histopatologicznego dopuszczalne jest tylko za zgodą pacjenta. Jeżeli takie pobranie – bez zgody pacjenta wywołało rozstrój zdrowia lub inną szkodę na osobie, może ono powodować odpowiedzialność, choćby nawet dokonane zostało ono zgodnie z wymaganiami sztuki lekarskiej w zakresie diagnozy raka skóry” (wyrok SN z dnia 22 września 1967 r., sygn. akt: I CR188/67, PUG 6/1968, s. 222.). W podobnym tonie wypowiedział się również Sąd Apelacyjny w Lublinie: „Wina lekarza przeprowadzającego zabieg wymagający zgody pacjenta może polegać na wykonaniu go niezgodnie z zasadami sztuki lekarskiej lub też przeprowadzeniu go bez uzyskania świadomej zgody chorego po rzetelnym poinformowaniu o stronie zabiegu i ewentualnym ryzyku” (wyrok SA w Lublinie 2 października 2003 r., sygn. akt: I Ca 369/03, z glosą M. Nesterowicza, Prawo i Medycyna 3/2005).
Zgoda na zabieg, aby była prawnie skuteczna, musi być pacjentowi objaśniona. Pacjent musi być w zrozumiały dla niego sposób pouczony o tym, co będzie się działo z jego ciałem, jakie mogą wystąpić negatywne następstwa zabiegu i jak duże jest ryzyko wystąpienia tych następstw. W przeciwnym wypadku zgoda na zabieg jest wadliwa, co powoduje, że pacjent nie zaakceptował ryzyka zabiegu i nie przejął go na siebie. W takiej sytuacji, ryzyko każdej szkody pozostaje więc przy lekarzu i uzasadnia przypisanie mu odpowiedzialności cywilnej za jej powstanie, nawet jeżeli zabieg wykona prawidłowo ze sztuką lekarską.
Prawnym skutkiem udzielenia świadomej, objaśnionej zgody na zabieg jest przejście na pacjenta ryzyka wystąpienia niezawinionych przez personel medyczny, a wpisanych w charakter danego zabiegu, powikłań. „Pacjent, który wyraża zgodę na dokonanie zabiegu operacyjnego (resekcję płuc) bierze na siebie ryzyko związane z zabiegiem, tj. jego bezpośrednie, typowe i zwykłe skutki, o których możliwości powinien być stosownie do okoliczności pouczony. Brak pouczenia w ogóle lub pouczenie nie o wszystkich normalnie możliwych skutkach zabiegu stanowi o bezskuteczności zgody (…)” (wyrok SN z dnia 28 sierpnia 1972 r., sygn. akt: II CR 196/72, OSN 5/1973, poz. 86). Obecna wykładnia pojęcia niewadliwej zgody na zabieg jeszcze bardziej zaostrza wymogi dotyczące jej udzielenia. Sąd Najwyższy, w wyroku z dnia 16 maja 2012 r. wskazuje, że pacjent, aby mógł dokonać świadomego wyboru, musi zostać o alternatywnej metodzie leczenia czy też diagnostyki poinformowany. W sytuacji, gdy istnieją alternatywne metody diagnostyczne lub lecznicze wybór jednej z nich należy do pacjenta. Wybór ten lekarz ma obowiązek uszanować, nawet jeśli jego zdaniem nie jest on trafny (zob. III CSK 227/11). Orzecznictwo sądowe, w związku z szybkim rozwojem medycyny, coraz większą wagę przykłada do sytuacji pacjenta, stara się go chronić przed skutkami braku odpowiedniej wiedzy specjalistycznej.
Sąd Apelacyjny w Warszawie wskazał, że: „Zgoda pacjenta na operację przeprowadzoną przy zastosowaniu krążenia pozaustrojowego w braku pouczenia o ryzyku powikłań, w tym uszkodzenia centralnego układu nerwowego może być uznana za nieskuteczną.” (zob. wyrok są w Warszawie z dnia 13 czerwca 2007 r., sygn. akt: VI A Ca 1246/06, LEX 434465). Podobnie wyraził się Sąd Okręgowy w Krakowie: „Pacjent powinien zostać poinformowany o mogących powstać skutkach zabiegu operacyjnego, zwłaszcza gdy chodzi o ryzyko powikłań. W przeciwnym razie, skoro powikłanie można było przewidzieć, odpowiedzialność za skutki ponosi szpital” (wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 30 grudnia 2003 r., sygn. akt: I C 110/02, Prawo i Medycyna 1/2006). Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał również, iż: „Jeżeli pacjentka nie została poinformowana o możliwości wystąpienia poważnych komplikacji zdrowotnych wskutek podania kontrastu w postaci roztworu błękitu metylowego, to nie można mówić o skutecznej zgodzie na zabieg, a tym samym o przejęciu przez nią ryzyka, jakie było z nim związane” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 marca 2008 r., sygn. akt: I A Ca 846/07, PS 11-12/2009).
Jeśli zatem pacjent zgody nie udzieli, albo udzielona przez niego zgoda nie będzie zgodą objaśnioną, świadomą, ryzyko wystąpienia powikłań i odpowiedzialność z tym związana nadal obciąża lekarza. Za brak uświadomionej zgody na zabieg pacjentowi przysługiwać może zadośćuczynienie i odszkodowanie.
Brak świadomej zgody na zabieg a zadośćuczynienie za naruszenie praw pacjenta
Pierwszą prawną konsekwencją braku zgody na zabieg (względnie udzielenia zgody nieobjaśnionej) jest naruszenie praw pacjenta wyartykułowanych w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Chodzi nie tylko o wskazane już wcześniej prawo do informacji o stanie zdrowia pacjenta (art. 9 ustawy), ale przede wszystkim o przepis art. 16 ustawy, zgodnie z którym pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody, po uzyskaniu informacji w zakresie określonym w art. 9. Co więcej, jak wynika z art. 18 ustawy, w przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgodę, o której mowa w art. 17 ust. 1, wyraża się w formie pisemnej.
Podstawę prawną żądania o zadośćuczynienie stanowi przepis art. 4 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, zgodnie z którym w razie zawinionego naruszenia praw pacjenta sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 kc.
W tym miejscu podkreślić należy, że do przyznania zadośćuczynienia za naruszenie praw pacjenta nie jest konieczne spełnienie przesłanki szkody na osobie, może być ono przyznane za sam fakt naruszenia i nie jest zależne od jednoczesnego wystąpienia takiej szkody (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2012 roku, V CSK 142/11). Nadto, roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia z tytułu naruszenia prawa pacjenta dochodzone na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta przysługuje poszkodowanemu z samego faktu naruszenia jego praw jako pacjenta, a przyznawane zadośćuczynienie ma stanowić kompensatę krzywdy z tytułu naruszenia dóbr osobistych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 28 kwietnia 2015 roku, I ACa 916/14).
Szerzej o przesłankach uzyskania zadośćuczynienia za naruszenie praw pacjenta pisaliśmy tutaj
https://www.eventum.com.pl/centrum-pomocy-poszkodowanym/wypadek-co-robic/zadoscuczynienie-za-naruszenie-praw-pacjenta/
Brak świadomej zgody na zabieg a zadośćuczynienie i odszkodowanie za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia (art. 445 w zw. z art. 444 k.c.)
Na wstępie zauważmy, że art. 445 kodeksu cywilnego odnosi się do odpowiedzialności tzw. deliktowej, tzn. z tytułu czynu niedozwolonego. Kodeks cywilny nie zawiera katalogu enumeratywnie wyliczonych zdarzeń, które mogą być czynem niedozwolonym. Czynem może być zarówno czyjeś działanie, jak i zaniechanie, a nawet zdarzenie bez udziału człowieka, jak np. wyrządzenie szkody przez zwierzę. To z orzecznictwa oraz doktryny prawa wynika, jakie warunki musi spełnić dane zdarzenie, by można było uznać je za czyn niedozwolony, mogący skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą. W literaturze prawniczej wskazuje się, że czyn niedozwolony to pewien fakt lub zespół faktów rodzący odpowiedzialność za szkodę, jeśli da się stwierdzić, że szkoda jest jego zwykłym następstwem (W. Dubis [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski, Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2017. s. 819). Czyn niedozwolony nie musi być zawiniony (kodeks cywilny przewiduje niekiedy odpowiedzialność za zdarzenia powstałe bez niczyjej winy, a nawet wbrew woli człowieka), natomiast najczęściej powinien być przynajmniej bezprawny (M. Zelek [w:] M. Gutowski [red.] Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz, Warszawa 2016, s. 1585; wymóg bezprawności nie dotyczy odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, por. B. Lackoroński w:] K. Osajda [red.] Kodeks cywilny. Tom IIIA. Komentarz, Warszawa 2017, s. 525). Bezprawny jest czyn obiektywnie niezgodny z obowiązującym prawem lub normami, do których prawo odsyła (np. zasady współżycia społecznego, zasady etyki danego zawodu itp.).
Czynem niedozwolonym, mogącym skutkować koniecznością zapłaty odszkodowania lub zadośćuczynienia, może być zatem nie tylko spowodowanie wypadku komunikacyjnego, zaniechanie odśnieżenia chodnika skutkujące czyimś upadkiem czy umyślne wyrządzenie komuś szkody np. wskutek pobicia, ale każde zdarzenie spełniające warunki czynu niedozwolonego.
W przypadku, gdy w toku leczenia dochodzi do błędu medycznego, czynem niedozwolonym mogącym skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą jest ten błąd (jako postępowanie lekarza niezgodne z aktualna wiedzą medyczną). Co jednak, jeśli jednak zabieg wykonywany jest bez wyrażenia świadomej zgody przez pacjenta? Jak wskazaliśmy wyżej, zabieg wykonany bez zgody pacjenta jest bezprawny – świadoma zgoda pacjenta uchyla natomiast bezprawność działań lekarza. Każdy ma bowiem prawo do decydowania o tym, co się dzieje z jego ciałem, a jedynie zgoda na zabieg, wyrażona właściwie, wyłącza bezprawność działań lekarskich polegających na naruszeniu integralności cielesnej pacjenta. Zabieg wykonany bez zgody jest również najczęściej zawiniony, bo do bezprawnego naruszenia integralności cielesnej pacjenta dochodzi z winy lekarza, który musi zdawać sobie sprawę, że działa bez zgody pacjenta, a mimo to zabieg wykonuje (lekarz działa z zamiarem przeprowadzenia zabiegu, a nie przypadkowo). Skoro zabieg wykonany bez świadomej zgody pacjenta jest bezprawny, to sam w sobie jest już czynem niedozwolonym w rozumieniu kodeksu cywilnego. Stąd, sam w sobie zabieg wykonany bez zgody pacjenta skutkować może odpowiedzialnością odszkodowawczą, w tym koniecznością zapłaty zadośćuczynienia z art. 445 k.c. oraz odszkodowania z art. 444 k.c., jeśli tylko zabieg ten lub jego następstwa wywołają u pacjenta uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia.
Czy za brak zgody na zabieg może przysługiwać zadośćuczynienie i odszkodowanie?
Powyższe oznacza, że jeśli pacjent udzielił świadomej zgody na zabieg, to odpowiedzialność cywilna lekarza czy placówki medycznej ograniczona jest wyłącznie do skutków błędów w leczeniu (bo czynem niedozwolonym jest wówczas dopiero błąd, a nie sam zabieg), nie obejmuje natomiast skutków niezawinionych powikłań wpisanych, zgodnie z wiedzą medyczną, w ryzyko takiego zabiegu. Uświadomiona zgodna za zabieg przenosi bowiem to ryzyko na pacjenta. W tym przypadku pacjent może dochodzić zadośćuczynienia z art. 445 k.c. i odszkodowania z art. 444 k.c. tylko za skutki błędu w leczeniu, ale nie za skutki powikłań czy za niedogodności wynikłe z samego zabiegu jako takiego. Jeżeli jednak zabieg wykonano u pacjenta bez jego zgody (względnie bez świadomej zgody), to ponieważ czynem niedozwolonym jest wówczas sam zabieg, to podstawą zadośćuczynienia z art. 445 k.c. i odszkodowania z art. 444 k.c. będzie każde uszkodzenie ciała i każdy rozstrój zdrowia z tego zabiegu wynikający, bez względu na to, czy stanowi to skutek błędu w leczeniu, powikłanie wpisane w ryzyko zabiegu, czy jest prostą konsekwencją jego wykonania (np. przecięcie skóry w czasie operacji chirurgicznej).
Powyższe znajduje poparcie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, zgodnie z którym jeżeli w następstwie naruszenia praw pacjenta dojdzie do uszkodzenia ciała czy też rozstroju zdrowia można żądać zadośćuczynienia na podstawie art. 445 kc w zw. z 444 § 1 kc (tak SN w przywołanym wyroku z dnia 27 kwietnia 2012 r., V CSK 142/11). Za brak zgody na zabieg pacjentowi przysługiwać może więc wtedy zadośćuczynienie i odszkodowanie.
Zadośćuczynienie za naruszenie praw pacjenta a zadośćuczynienie za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia (art. 445 k.c.).
Ostatnią kwestią wartą poruszenia jest relacja zadośćuczynienia za naruszenie praw pacjenta a zadośćuczynienie za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia (art. 445 k.c.). Problem ten był przedmiotem wyroku Sądu Najwyższego w sprawie jednej z naszych Klientek. Sąd Najwyższy uwzględnił naszą skargę kasacyjną opartą na twierdzeniu, że oba świadczenia przysługują pacjentowi odrębnie, niezależnie od siebie, oraz że uzyskanie zadośćuczynienia z art. 445 k.c. nie wyklucza możliwości uzyskania ponadto zadośćuczynienia za naruszenie praw pacjenta. Oznacza to, że jeśli w toku naszego leczenia dojdzie do błędu medycznego, to jednocześnie stanowi to naruszenie naszych praw jako pacjenta. W konsekwencji, mamy wówczas prawo zarówno do zadośćuczynienia za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia z art. 445 k.c., jak i zadośćuczynienia za naruszenie praw pacjenta. Więcej o wyroku w tej sprawie pisaliśmy tutaj https://www.eventum.com.pl/2019/01/kolejna-wygrana-w-sadzie-najwyzszym-uzyskalismy-dodatkowe-50-tys-zl-za-naruszenie-praw-pacjenta/
Nasi prawnicy, radcowie prawni z wieloletnim doświadczeniem w prowadzeniu spraw o odszkodowanie i zadośćuczynienie za naruszenie praw pacjenta oraz za błąd medyczny, pomogą ocenić Twoją sprawę, poradzą jakie roszczenia Ci przysługują i jakich dokumentów potrzebujesz. Ocenimy, czy za brak zgody na zabieg masz szansę na zadośćuczynienie i odszkodowanie. Weryfikacja sprawy pod kątem możliwości jej poprowadzenia przez nas jest całkowicie bezpłatna. Skontaktuj się z nami i nie bądź już sam w sporze z ubezpieczycielem.
Kontakt:
radca prawny dr Michał Strzelbicki
tel. kom. 510 943 567
e-mail: mstrzelbicki@eventum.com.pl
radca prawny Mariusz Sadowski
tel. kom. 502 603 736
e-mail: msadowski@eventum.com.pl
Telefon do sekretariatu kancelarii: 61 855 24 45
godz. otwarcia: pn-pt 9:00 – 17:00
Kliknij tutaj i dowiedz się więcej o naszej pomocy w dochodzeniu odszkodowań za błędy medyczne.
Pod linkami poniżej znajdziesz informacje dotyczące podobnych tematów:
–odszkodowanie za dystocję barkową,
–odszkodowanie za błąd medyczny przy porodzie,
–odszkodowanie za błąd lekarski przy leczeniu zawału serca,
–odszkodowanie za skręt i amputację jądra,