Osoba uprawniona do dochodzenia od przewoźnika roszczeń odszkodowawczych za szkody w substancji towaru w polskim prawie przewozowym i konwencji CMR
Zasady dochodzenia roszczeń odszkodowawczych na gruncie prawa przewozowego różnią się od zasad ogólnych przewidzianych w kodeksie cywilnym. W szczególności prawo przewozowe (jak i konwencja CMR) nie posługuje się pojęciem poszkodowanego. Podmiotem uprawnionym do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za szkody w substancji towaru wobec przewoźnika jest osoba uprawniona, czyli nadawca bądź odbiorca w zależności od tego, któremu z nich przysługuje prawo do rozporządzania towarem. Na gruncie prawa przewozowego nie ma znaczenia czy podmiot dochodzący roszczeń wobec przewoźnika za szkody w substancji towaru faktycznie poniósł szkodę. Istotne jest jedynie aby osoba dochodząca tych roszczeń znajdowała się w gronie osób uprawnionych w rozumieniu przepisów prawa przewozowego i to zarówno na gruncie polskich jak i międzynarodowych przepisów.
Polskie prawo przewozowe stanowi, iż roszczenia przeciwko przewoźnikowi przysługują nadawcy lub odbiorcy zależnie od tego, któremu z nich przysługuje prawo rozporządzania przesyłką (art. 75 ust. 3 pkt 2 lit b prawa przewozowego). I tak zgodnie z art. 53 prawa przewozowego do momentu wprowadzenia zmian do umowy przewozu przez odbiorcę, przyjęcia przez niego listu przewozowego lub odebrania przesyłki prawo dochodzenia roszczeń przeciwko przewoźnikowi przysługuje nadawcy. Od momentu dokonania jednej z czynności wskazanych powyżej osobą legitymowaną staje się odbiorca. W praktyce w przypadku uszkodzenia przesyłki lub częściowego jej ubytku z roszczeniami wystąpi odbiorca, gdyż stwierdza się je w momencie odbioru. Z kolei, w razie zaginięcia przesyłki najczęściej osobą legitymowaną będzie nadawca.
Konwencja CMR nie reguluje wprost zagadnienia dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wobec przewoźnika. Jednakże zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie sądów polskich przyjmuje się, iż prawo do odszkodowania za szkody w substancji towaru jest powiązane z prawem do rozporządzania towarem w znaczeniu art. 12 konwencji CMR. Podkreślić jednak należy, iż w orzecznictwie innych państw – stron konwencji CMR kwestia ta jest różnie interpretowana. Zgodnie z art. 12 konwencji CMR prawo rozporządzania przesyłką przysługuje nadawcy, chyba że drugi egzemplarz listu przewozowego został wydany odbiorcy, lub że odbiorca skorzystał z prawa przewidzianego w art. 13 ust. 1, czyli zażądał od przewoźnika wydania za pokwitowaniem listu przewozowego oraz towaru po przybyciu towaru do miejsca przeznaczenia. Od tej bowiem chwili prawo rozporządzania przesyłką przysługuje tylko odbiorcy. W taki sam sposób należy zatem określić krąg osób legitymowanych do dochodzenia roszczeń przeciwko przewoźnikowi. Nadawca zatem ma prawo do wystąpienia przeciwko przewoźnikowi z roszczeniami odszkodowawczymi w powyższym zakresie do momentu zażądania przez odbiorcę wydania mu listu przewozowego i towaru po przybyciu przesyłki do miejsca jej odbioru. Od tej chwili prawo do skierowania ww. roszczeń przeciwko przewoźnikowi przechodzi na odbiorcę.